Audio tour Van Houten chocolade

De cacaoboon werd in de 16e eeuw vanuit Amerika, waar de Azteken er een drank uit bereidden, door de Spaanse veroveraar Fernando Cortez overgebracht naar Europa. Door het hoge vetgehalte bleek de drank moeilijk verteerbaar. Toch won de cacao terrein, ook omdat er medicinale krachten aan werden toegeschreven. In de 18e eeuw nam de populariteit in heel West-Europa enorm toe. Ook in Nederland werden heel wat chocoladebedrijfjes opgezet. Eén ervan was de vestiging van Johannes Casparus van Houten in het koetshuis van het pand Prinsengracht (tegenwoordig nr.22) in Amsterdam. Hij exploiteerde een koffie- en theewinkeltje en had in 1815 vergunning gekregen om cacao te produceren.

In 1828 vond de zoon van Johannes Casparus van Houten, Coenraad Johannes het oplosbare cacaopoeder uit. Dit poeder kwam in de plaats van de vette, moeilijk verteerbare chocoladekoekjes, die om er een chocoladedrank van te maken eerst in melk moesten worden gekookt.
Van Amsterdam verhuisde het bedrijf vervolgens naar Leiden naar de korenmolen ‘De Eendracht’. Voortaan kon de cacaomolen met behulp van windkracht in plaats van menskracht draaiende worden gehouden.

In 1850 kocht de firma aan de Oudegracht in Weesp een bedrijfspand met stoommachine en ontwikkelde zich daarmee tot een moderne fabriek. In 1887 werd een eigen gasfabriek in gebruik genomen. Voor het stadje Weesp bleek de komst van Van Houten van buitengewoon belang. Na een voorzichtige start begon de fabriek explosief te groeien, vooral na 1865, toen de zoon van Coenraad, Casparus, deel ging uitmaken van de directie.

Koninklijke Van Houten en de reclame
Casparus van Houten en Willem Scheffer waren degenen die vooral begrepen wat wereldwijd opgezette reclamecampagnes voor de naamsbekendheid van een bedrijf konden betekenen. Vanaf 1873 exposeerde de fabriek op wereldtentoonstellingen. Aan reclame werd zeer veel aandacht besteed. Kleurenaffiches werden geïntroduceerd en door heel Europa reden (paarden)trams met Van Houtenreclame.Scheffer organiseerde deze vanuit Weesp en Casparus bracht lange jaren in Engeland door om de markt aldaar voor Van Houten te interesseren en ook om er ideeën op te doen.
In de loop van de jaren 1880 en 1890 begon Van Houten in binnen- en buitenland bekend te worden. De afzet nam enorm toe en daardoor het aantal werknemers. Er kwamen agentschappen in Düsseldorff (later in Krefeld), Parijs, New York en Chicago. Cacao werd een echte volksdrank.

Vanaf 1882 werd de fabriek aan beide zijden van de Oudegracht aanzienlijk uitgebreid. De afzet nam enorm toe, vooral naar het buitenland waar chocolademelk, eerder dan in Nederland, een volksdrank werd. De bevolking van Weesp, dat sinds 1700 ongeveer 3000 inwoners telde, groeide tussen 1850 en 1890 naar 6000. Circa 1000 daarvan werkten bij Van Houten. Bovendien kwamen dagelijks grote groepen arbeiders en arbeidsters van buiten de stad. In 1889 werd de fabriek ‘Koninklijk’.

In 1899 liet ze de eerste Nederlandse reclamefilm opnemen: “Van Houten’s chocoladeprikkel”. Daarin knapt een zieke gemeenteambtenaar zichtbaar op na het nuttigen van chocolade.
Van 1903 tot 1908 werd ruim acht miljoen gulden aan reclame uitgegeven. De firma liep voorop in het toepassen van nieuwe reclametechnieken.
Overal in de wereld kon je de naam ‘Van Houten’ tegenkomen: op de rotsen van Gibraltar, in de Rocky Mountains en bij het Suez Kanaal. “East is East, West is West, Van Houten’s Cocoa is the best’, stond er te lezen.

In 1928, toen het 100-jarig bestaan van de firma feestelijk gevierd werd, was Van Houten de grootste producent van cacaopoeder èn van cacaoboter ter wereld. Weesp wás Van Houten.

Vele vruchtbare en succesvolle jaren volgden totdat na de 2e wereldoorlog het de directie duidelijk werd dat het familiebedrijf aan een aantal noodzakelijke moderniseringen toe was om zich staande te kunnen houden. Tussen 1950 en 1963 werden een aantal veranderingen doorgevoerd. Echter, het gebrek aan vertrouwen van de directie om het bedrijf door te geven aan de volgende generatie betekende het einde van Van Houten in Weesp.

De aandelen werden in 1962 verkocht aan het Amerikaanse concern Grace & Co, dat uiteindelijk 92% van de aandelen wist te verwerven. Grace & Co was een onderneming, die handelde in bedrijven, gekochte firma’s ontmantelde en de winstgevende onderdelen doorverkocht. Zo raakte Van Houten bijvoorbeeld zijn cacaoproductie kwijt en bleef een moeizaam draaiende chocoladefabriek over.

De ‘keuze’ voor Grace & Co bleek voor Van Houten ongunstig. In de loop van de jaren zestig werd voortdurend uitbesteed en bezuinigd totdat ten slotte de fabriek in 1971 gesloten werd en in Weesp 600 werknemers op straat kwamen te staan. Sindsdien is de merknaam vele malen doorverkocht, maar Van Houten zelf bestaat niet meer. Momenteel is het merk "Van Houten" in bezit van Callebaut chocolade in België.