Museo O.L.V. Kerk Waasmunster

In de driebeukige, tweede romaanse kerk werden verschillende vloerniveaus onderscheiden, de oudste te dateren voor het midden van de 12de eeuw. In de 15de-16de eeuw werd deels op de romaanse funderingen de laatgotische kerk gebouwd, ditmaal in kalkzandsteen. Aan de westzijde van de romaanse kerk werd een westtoren met zijkapellen opgetrokken, de buitenmuren van de zijbeuken werden vervangen door bakstenen muren met kalkzandstenen parement waarbij een correctie gebeurde aan de oriëntatie van de vroegere kerk, de transepten werden verlengd en een nieuw koor gebouwd. Volgens een akte van 1374, opgetekend door De Potter, zou de toren toen grotendeels herbouwd zijn. Een steen boven het nog bestaande gotisch portaal met opschrift: "A° IVc IIII" wordt als jaartal 1404 geïnterpreteerd. Nog volgens de De Potter had de kerk oorspronkelijk de vorm van een Latijns kruis met middenbeuk, smalle zijbeuken, een transept en koor met zijkoren. Een jaarsteen in de buitenmuur van het koor geeft als opschrift: "A° XV XVII", geïnterpreteerd als jaartal 1517. Na de beeldenstormen van het einde van de 16de eeuw kwam het herstelwerk maar langzaam op gang. Volgens een visitatieverslag werd het schip opnieuw opgetrokken in 1608 en het koor hersteld in 1617. Een document, bewaard in het Rijksarchief in Gent en daterend uit het begin van de 17de eeuw, toont de plattegrond van de toenmalige kerk met een soort westbouw met vierkante toren geflankeerd door torenkapellen, een schip en smalle zijbeuken van vijf traveeën gescheiden door vierkante pijlers, uitspringend transept, aansluitend hoofdkoor en zijkoren van twee traveeën, respectievelijk met een vijfzijdige en driezijdige sluiting. De Gazette van Gent van 26.02.1784 vermeldt de openbare aanbesteding van de uitbreiding van de kerk. De plannen en uitvoeringsvoorwaarden werden opgemaakt door architect Donay. Het kapittel van Doornik stelde architect Wijnck (Brussel) aan en aannemer Matthieu voerde de werken uit. Hierbij werden de zijbeuken en westgevel verbreed tot de breedte van de transeptarmen die hierdoor verdwenen. De nieuwe zijmuren werden deels in gerecupereerde zandsteen opgebouwd, deels in baksteen opgehoogd. Sloop van de oude sacristie en bouw van een nieuwe aan de zuidzijde in 1785; uitgebreid in 1844 (zie jaarsteen op de sluitsteen in de oostgevel) en symmetrisch daaraan in het noorden aangebouwde doopkapel gebouwd naar plannen van architect Bernard Cnops (Dendermonde). In 1845 werden de twee vensters in de westgevel dichtgemaakt. Middenbeuk in 1855 verhoogd en onder een afzonderlijk zadeldak geplaatst. Nieuwe marmeren vloer geplaatst in 1855. In 1868 wordt de toren met enkele rijen baksteen verhoogd en voorzien van een hoge ingesnoerde naaldspits naar plannen van architect A. Van Assche. In de loop van de 19de eeuw werd een deel van het meubilair vernieuwd en werden nieuwe glasramen geplaatst. In 1881-84 vonden restauratiewerken plaats onder leiding van architect Edmond Serrure. Tweede grote restauratiecampagne van exterieur en interieur tussen 1978 en 1989 onder leiding van architect F. Weyers.