Kraków. Zespół renesansowych pałaców miejskich przy ul. Kanoniczej

Ulica Kanonicza należy do obrębu Starego Miasta, ma nieregularny przebieg i położona jest pomiędzy ul. Senacką i ul. Podzamcze, po północnej stronie Wzgórza Wawelskiego. Szczególną uwagę zwracają unikatowe kamienice, z pięknymi kamiennymi portalami i innymi elementami architektury renesansowej.

• Pałac biskupa Samuela Maciejowskiego (ul. Kanonicza 1)
Pałac został wzniesiony w latach 1531-1532 przez kanonika Samuela Maciejowskiego na miejscu drewnianego domu. Zbudowany został na rzucie kwadratu ze strzelnicami w ścianach, jako budynek piętrowy, dwutraktowy z sienią na osi i galerią arkadową od strony dziedzińca, gdzie odkryto arkadowy podcień - dzieło Bartłomieja Berrecciego lub jego uczniów.

• Kamienica „Pod Aniołkami” (ul. Kanonicza 2)
Dom powstał w 2 połowie XVI w. z połączenia dwóch gotyckich kamienic, jego największą ozdobą jest wysoka attyka krenelażowa.

• Dom nr 3 (ul. Kanonicza 3)
Gruntowna przebudowa średniowiecznej kamienicy nastąpiła w latach trzydziestych XVI w. Z tego okresu pochodzi kamieniarka okien na fasadzie.

• Kamienica „Pod Trzema Koronami" (ul. Kanonicza 7)
Gotycki budynek mieszkalny przebudowano w latach między 1504 a 1523 z inicjatywy kanonika Jana Karnkowskiego. Wówczas powstały, zwracające uwagę eleganckimi laskowaniami i prostymi gzymsami, gotycko-renesansowe okna pierwszego piętra na fasadzie. Z tego czasu pochodzi również portal wejściowy o cechach gotycko-renesansowych ze zrekonstruowaną bramą. Nad nim widnieje napis Dominus audiator meus et protector meus – Pan wysłuchuje mnie i chroni. W ostatniej ćwierci XVI w. zbudowano galerię arkadową od strony dziedzińca i przypuszczalnie wzniesiono drewniane drugie piętro, przekształcone w murowane w XVII w.

• Dom Kapitulny (ul. Kanonicza 13)
Kamienica została zmodernizowana w 1 połowie XVI w. Dodano wtedy gotycko-renesansowe okna elewacji, a także detale architektoniczne.

• Dom Kapitulny „Szreniawa"( ul. Kanonicza 15)
W 1 połowie XVI w. podczas przebudowy starszego budynku zastosowano gotycko-renesansowe okna.

• Dom „Pod Motylem” (ul. Kanonicza 16)
W połowie XVI w. właścicielem kamienicy był biskup - humanista Marcin Kromer, który ufundował renesansowy portal z łacińską inskrypcją. Z 2 dekady stulecia pochodzi natomiast dekoracja malarska w jednej z sal, przedstawiająca m.in. Czterech Ojców Kościoła.

• Pałac biskupa Erazma Ciołka (ul. Kanonicza 17)
Pałac powstał w 1505 roku w wyniku połączenia dwóch domów z inicjatywy biskupa Erazma Ciołka, który stworzył tzw. curia ampla, czyli wielki dwór, uchodzący w XVI w. za najokazalszy przy ulicy Kanoniczej. Do pałacu prowadzi renesansowa brama z kartuszem, na którym widnieje orzeł w koronie z przeplecioną literą S, będącą inicjałem króla Zygmunta Starego. W kamienicy mieści się obecnie Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie.

• Pałac Floriana z Mokrska (ul. Kanonicza 18)
Kamienica została przebudowana w latach 1560-1563, prawdopodobnie przy udziale Jana Michałowicza z Urzędowa, któremu przypisuje się wykonanie portalu.

• Dom nr 19 (ul. Kanonicza 19)
Kamienica została przebudowana w latach 1537-1540 w wyniku czego powstała reprezentacyjna rezydencja w stylu renesansowym z dwukondygnacyjnymi krużgankami arkadowymi.

• Dom Dziekański (ul. Kanonicza 21)
Pięknie zachowana renesansowa rezydencja dziekanów kapituły krakowskiej, która została wzniesiona w latach 1582-1588. Jej budowniczym był włoski architekt Santi Gucci, który zastosował tu tradycyjny schemat renesansowej rezydencji kaplitulnej z dziedzińcem arkadowym. Fasada Pałacu Dziekanów ozdobiona jest sgraffitową dekoracją oraz posiada imponujący i niezwykle cenny manierystyczny portal z napisem na fryzie Procul este profani. Na szczególną uwagę zasługuje także arkadowy dziedziniec, którego ozdobą są jońskie kolumny umieszczone w części parterowej i czworoboczne filary usytuowane w części piętrowej pałacu. W rezydencji zachowało się wiele elementów kamieniarki w postaci renesansowych portali, tarcz herbowych i obramień okiennych.

• Dom Długosza (ul. Kanonicza 25)
Podczas przebudowy w XVI w. ściany zewnętrze kamienicy zostały dla wzmocnienia podparte skarpami, wprowadzono renesansowe elementy, takie jak gzymsy nad oknami czy portal bramy wejściowej od Kanoniczej, ozdobiony łacińską inskrypcją, datowany na drugą połowę tego stulecia.