De Amstelkerk

Kort:

De Amstelkerk staat op de plek van de oudste kerk van Amstelland. De kerk in neoclassicistische stijl is in 1775 gebouwd als Nederlands Hervormde kerk. Sinds de 11e eeuw hebben op de kerkheuvel drie eerdere kerken gestaan. In het interieur van het rijksmonument zijn vooral preekstoel, herenbank en orgel (Flaes) uit 1865 bezienswaardig.

Informatie:

Oudste kerk van Amstelland
Protestantse kerk, voorheen Nederlands Hervormd, gereedgekomen in 1775. Het grondplan van het neoclassicistische  gebouw heeft de vorm van Grieks kruis. Er zijn drie voorgangers geweest, vanaf de 11e eeuw. In 1585 ging de kerk over in protestantse handen. 

Het oudste kerkje van Amstelland stond op een laag heuveltje, vlak bij waar de Bullewijk uitmondt in de Amstel. Het was vermoedelijk een houten gebouw, op de plek
waar nu de Amstelkerk staat. Van dat houten gebouw is niets overgebleven. Rond 1100 werd het vervangen door een vroeg-romaanse tufstenen kapel, gewijd aan paus
Urbanus I. Hoe dit kerkje eruit heeft gezien is niet bekend. Er zijn geen afbeeldingen van bewaard gebleven. De kapel werd in de 13e eeuw vervangen door een bakstenen kerk in gotische stijl, de derde kerk. Het koor werd in de 15e eeuw vernieuwd. Op de bewaard gebleven afbeeldingen zien we een bescheiden kerk in gotische stijl. De kerk in Ouderkerk was, evenals een aantal andere kerken in Amstelland, gewijd aan de Heilige Urbanus. De heren van Amstel hadden een voorliefde voor deze heilige, die gold als patroon van de adel en van de wijnbouwers.

Beeldenstorm
In 1578 ging Amsterdam over tot het Protestantisme. Ouderkerk volgde enkele jaren later. Het kerkgebouw werd overgenomen door de protestanten, de beelden en altaren werden verwijderd en het gebouw werd ingericht voor de protestantse kerkdienst, waarin de lezing van de Bijbel en de prediking een veel centraler plaats innemen dan in de Rooms-katholieke eredienst. Deze overgang lijkt zich overigens voltrokken te hebben zonder de taferelen die zich in 1566 tijdens de Beeldenstorm in Amsterdam en op andere plaatsen voorgedaan hebben. In Ouderkerk heeft men de kerk op ordentelijke wijze ontdaan van de altaren, heiligenbeelden en alle andere voorwerpen die in de rooms-katholieke eredienst werden gebruikt.

Grieks kruis
De kerk bleef in gebruik tot het vierde kwart van de achttiende eeuw. Toen was de eeuwenoude kerk zo bouwvallig geworden – de toren was al in 1674 ingestort - dat besloten werd de kerk af te breken en met behulp van Amsterdams geld en een Amsterdamse architect een nieuwe kerk te bouwen. Het ontwerp was van Jacob Eduard de Witte, stadsbouwmeester van Amsterdam. De kerk is gebouwd in de vorm van een Grieks kruis, een vorm die in de achttiende eeuw vaker werd gebruikt. De stijl is passend bij het Protestantisme: eenvoudig en strak neoclassicistisch. Het interieur is net als het exterieur nauwelijks versierd. De kerk werd op 13 augustus 1775 in gebruik genomen. Dit is de kerk zoals we die nu zien.Tot voor kort was ze eigendom van de Nederlandse Hervormde Kerk. Nu biedt ze plaats aan de Protestantse Kerk in Nederland, de fusiekerk waarin de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch-Lutherse Kerk zijn opgegaan.

Flaes-orgel
Het huidige Flaes-orgel werd gebouwd door Pieter Flaes en Diederich Brünjes, orgelmakers te Amsterdam. De opdracht werd verstrekt in augustus 1864. Op 24 december 1885 werd het in gebruik genomen. Het orgel is daarna meermalen verbeterd, gerepareerd en gerestaureerd o.a. In 1912, 1926, 1935, 1960, 1976 en onlangs in 2013. Het eerste orgel in de Amstelkerk was afkomstig uit de Waalse kerk in Haarlem. Het is nu nog te bewonderen in de Hervormde kerk van Holysloot.